اپي‌تليال و جلوگيري از كراتيه شدن آن است و بافت‌هاي دستگاه توليد مثل، دستگاه ادراري، سينوس‌ها، غدد مترشحه و تمام سطح پوستِ مخاط اپي‌تليال به عنوان نخستين خط دفاع فيزيكي در برابر عفونت عمل كرده و يك سد محافظتي را تشكيل مي‌دهد، ساختار تشكيلاتي بافت‌هاي اپي‌تليال از اندام‌هاي بدن مراقبت مي‌كند نابودي و ساخت مجدد اپلي‌تليوم يك روند مداوم است و وجود ويتامين A براي ساخت سلول‌هاي اپي‌تليال جديد ضروري است( افشار، 1386).
ویتامین A اشتهای طیور را زیاد کرده و هضم غذا را آسان تر می کند روی همین اصل یکی از عوامل رشد محسوب می شود، لذا جوجه ها احتیاج زیادی به آن دارند. این ویتامین در ایجاد بال و پر نیز نقش مهمی ایفا می نماید. ثابت شده است که اگر از تخم مرغ هائی که مبتلا به کمبود ویتامین A هستند، جوجه کشی به عمل آید، قدرت تفریق و جوجه در آوری پائین می آید، و اغلب جوجه ها در تخم تلف می شوند، و چنان چه مقدار ویتامین A در غذای مرغ کم باشد جوجه های بدست آمده در هفته اول زندگی تلف می شوند، ولی مرغ هائی که به اندازه کافی ویتامین A در غذای خود دریافت می دارند، جوجه های آن ها به راحتی قادر به زندگی بوده، و چنان چه غذای جوجه ها از نظر این ویتامین کمبود داشته باشد، علائم کمبود در سنین اولیه بروز خواهد کرد (Lin و همکاران، 2002).
علائم کمبود ویتامین A در جوجه ها عموما عبارتند از توقف رشد،ضعف و لاغری، افتادن بال، لنگش، از بین رفتن وکم شدن پیگمان های زرد پا و منقار، تورم و پیدایش ترشحاتی در چشم و اطراف آن و ریزش ماده لزج از بینی. از جمله فعالیت های متابولیسمی که ویتامین A در آن نقش دارد می توان به بینایی، تولید مثل، حفظ غشاهای مخاطی، نقش کوآنزیمی و هورمونی، سنترموکوپلی ساکاریدها، رشد استخوان، سنتر کورتیکوستروئیدها، تنظیم فشار مایع مغزی نخاعی، فیزیولوژی غده تیروئید و نقش در متابولیسم مواد اشاره نمود.مکمل های ویتامین A دارای اثرات سودمندی بر نرخ رشد، تولید تخم مرغ و افزایش ضخامت پوسته در مرغ های تخم گذار تحت شرایط استرس گرمایی می باشند. هم چنین گزارش شده که ویتامین A سبب بهبود افزایش وزن و ضریب تبدیل غذایی تحت شرایط استرس گرمایی می شود (Ferket و Qureshi، 1992 )
2-1-6-1- 2- ويتامين D3
طيوري كه به شيوه متراكم و صنعتي پرورش داده مي‌شوند با نور تماس ندارند، بنابراين احتمال بروز واكنش فتوشيميايي در آن‌ها منفي است. بنابراين ويتامين حاصل از منابع طبيعي در رفع نيازهاي اساسي طيور نقش ندارد به همين علت افزودن مقادير مناسب ويتامين به جيره غذايي طيور ضروري است. در ميان تركيبات غذايي به كار رفته در جيره، فقط برخي از انواع پودر ماهي كه احتمالاً حاوي روغن ماهي هستند، منابع غني ويتامين D مي‌باشند(افشار، 1386).
Tian و همكاران در سال 1994 گزارش نمودند كه پوست ساق پا و پنجه طيور حدود 30 برابر 7 ـ دي‌هيدروكلسترول بيشتر از پوست بدن دارد(Imawari و همکاران، 1976).
به كارگيري مقادير حداقل ويتامين در جيره غذايي با هدف تأمين نيازهاي كلي در جهت پيش‌گيري از بروز نقص در كلسيفيكاسيون در جوجه‌هاي جوان مرغان بالغ صورت مي‌گيرد. مصرف مقادير حداكثر براي نژادهاي گوشتي سريع‌الرشد و يا موارد آمادگي ژنتيكي ابتلاأ به حالت ضعف پا توصيه شده است. علاوه بر اين، كاهش موارد شكستگي پا، طاول‌هاي سينه‌اي و افزايش قطر پوست زانو نيز مد نظر است (افشار، 1386).
علاوه بر تعويق رشد، اولين علامت كمبود ويتامين D در جوجه‌هاي گوشتي، راشي‌تيسم است كه مشخصه آن ضعف پاهاست. مصرف ناكافي ويتامين D3 موجب بيوسنتز كم‌تر از مقدار لازم كلسي‌تريول مي‌گردد. مقادير پايين كلسي‌تريول بر هموستاز كلسيم اثر منفي دارد و مي‌تواند به صورت بالقوه، سبب هيپوكلسيمي شود. اين حالت در طيور تخم گذار تجارتي و گله‌هاي مرغ مادر مشاهده مي‌شود و به شكل عدم تعادل و فلجي تظاهر مي‌كند (هاشمی، 1370 و افشار، 1386 ).
اثر متقابل پیچیده اي بین استروژن و کلسیم وجود دارد. این برهم کنش با شکل فعال ویتامین Dباعث افزایش جذب کلسیم از مجراي گوارش می شود (Atencio و همکاران، 2006). فرضیه هاي بسیاري نشان داده اند که کاهش جذب کلسیم در روده به دنبال کاهش استروژن پلاسما آغاز شده و منجر به افزایش تجزیه استخوان و در نتیجه افزایش آزاد سازي کلسیم در فضاي خارج سلولی می شود، بنابراین غلظت بالاي کلسیم در فضاي خارج سلولی، باعث مهار ترشح هورمون پاراتیرویید می شود، که نهایتا باعث کاهش تولید میزان مورد نیاز 1-25 دي هیدروکسی کوله کلسیفرول، و پیامد آن کاهش جذب کلسیم از دستگاه گوارش می شود (Gallagher و همکاران، 1979).
كاركردهاي ويتامينD3 به طور مؤثري با فعاليت‌ترين متابوليت بيولوژيكي آن يعني كلسي تريول مرتبط است. ويتامينD3 در اين شكل به همراه غده پاراتيروئيد تنظيم كننده متابوليسم كلسيم مي‌باشد. ميزان كلسي تريول در خون برحسب نيازهاي بيولوژيكي پرندگان متغير است. كلسي‌تريول در بدن به مقدار قابل توجه‌اي ذخيره نمي‌شود. بيوسنتز كلسي‌تريول به قابليت دسترسي ويتامين D3 موجود در جيره غذايي و هيدروكسيله شدن آن در كبد و كليه بستگي دارد. تحقيقات اخير نشان مي‌دهد كه ويتامين D3 نقش مهمي بر تنظيم سلول‌هاي ايمني، ترشح انسولين در متابوليسم گلوكز و توليد مثل در هر دو جنس نر و ماده دارد (Deluca ، 1992و افشار، 1386).
2-1-6-1- 3- ويتامين E
مشخص شده که میزان نیاز به ویتامین E همراه با طولانی شدن تنش افزایش می یابد. روی هم رفته ویتامین E به عنوان یک آن
ت
ی اکسیدان فیزیولوژیکی از راه غیر فعال کردن رادیکال های آزاد عمل کرده و از این طریق در نگه داری تمامی سلول های آندوتلیال سیستم گردش خون مشارکت می کند. لذا استفاده از ویتامین E در جیره غذایی طیور می تواند اثرات مضر تنش گرمائی را کاهش دهد. ویتامین E(الفا توکوفرول) موثرترین آنتی اکسیدان بیولوژیکی بوده و کمبود آن منجر به تخریب اکسیداتیو بافت های حاوی لیپیدمی شود. از جمله وظایف این ویتامین در بدن می توان به نقش آن در کمک به بقا و رشد جنین، ممانعت از اکسیداسیون مواد حساس به اکسیژن، جلوگیری از اکسیداسیون چربی های درون سلولی و غشاء سلولی، تنظیم عملکرد عضلات و حفظ تعادل گلیکوژن و متابولیسم کربوهیدرات ها و کراتین در بدن ومقابله با مسمومیت فلزات سنگین اشاره نمود. ویتامین E ضمن کمک به ایجاد یکپارچگی بخش های لیپوپروتئینی غشا سلولی باعث کاهش تعییرات اکسیداتیو و توسعه پاسخ های ایمنی سلولی می شود. طیور قادر به سنتز ویتامین E نیستند لذا باید از طریق جیره تامین شود.استرس گرمایی سبب آزاد شدن کورتیکوسترون و کاته کولامین ها و شروع پراکسیداسیون لیپیدها در غشای سلولی میشود.ویتامین E می تواند سبب کاهش اثرات منفی ناشی از آزاد شدن کورتیکوسترون ها و نیز مراقبت از سلول های درگیر در پاسخ ایمنی از طریق افزایش تکثیر این سلول ها شود. بنابراین افزودن مکمل های ویتامین Eدر جیره ضروری است. گزارش شده که ویتامین E تحت شرایط استرس گرمایی سبب بهبود افزایش وزن و ضریب تبدیل غذایی طیور می شود (Ferket و Qureshi، 1992 ).
در جیره غذایی طیور از این ویتامین به صورت پریمکس ویتامین E ( پودر مخلوط در خوراک) به منظور بهبود پاسخ ایمنی و افزایش مقاومت بدن در مقابل بیماری های عفونی، بهبود ضریب تبدیل غذایی، افزایش قدرت باروری و جوجه درآوری و کاهش مرگ و میر جوجه ها، افزایش تولید تخم مرغ، پیش گیری و درمان خیز زیر جلدی و دیستروفی عضلانی و آنسفالومالسی جوجه ها استفاده می شود( قمریان، 1389). مشخص شده كه ميزان نياز به ويتامين E همراه با طولاني شدن تنش افزايش مي يابد. روي هم رفته ويتامين E به عنوان يك آنتي اكسيدان فيزيولوژيكي از راه غير فعال كردن راديكال هاي آزاد عمل كرده و از اين طريق در نگه داري تمامي سلول هاي آندوتليال سيستم گردش خون مشاركت مي كند(Scot، 1966).
Sahin و همكاران(2003)، مشاهده كردند كه استفاده از مكمل ويتامين E در جيره غذايي جوجه ها در شرايط تنش گرمائي منجر به افزايش ميزان مصرف خوراك، وزن بدن و بهبود ضريب تبديل غذايي شد. اين محققين نتيجه گرفتند كه استفاده از مكمل ويتامين E به ميزان 250 ميلي‌گرم به ازاي هر كيلوگرم جيره، مي تواند باعث بهبود عملكرد در جوجه‌هاي گوشتي تحت شرايط تنش گرمائي گردد.
استفاده از مكمل ويتامين C و E در جيره غذايي جوجه هاي گوشتي تحت شرايط تنش گرمائي باعث افزايش مصرف خوراك می شود. اين وضعيت احتمالا” به خاصيت آنتي اكسيداني ويتامين C و E بر مي گردد. به نحوي كه اين ويتامين ها، مانع از تخريب ديواره غشاهاي سلولي شده و سبب افزايش ايمني زايي بدن پرنده شده و باعث مي گردد، كه جوجه ها در برابر تنش گرمائي از قدرت بقاء بيشتري بر خوردار باشند. بنابراين احتمالا ويتامين C و E در كوتاه مدت مانع از عكس العمل پرنده در برابر تنش گرمائي شده و انرژي دريافتي بيشتري را صرف فرايندهاي توليد مي كند (Puthpongsiriporn و همکاران، 2001 و Sahin و همکاران، 2001).
در آزمايشي ديگر گزارش شده است که استفاده از مکمل حاوي ويتامين E به ميزان 250 ميلي گرم همراه با 1500 واحد بين المللي ويتامين A در کيلو گرم جيره، سبب تغييرات متابوليکي ناشي از تنش گرمائي شده است که دليل احتمالي آن نقش آنتي اکسيداني ويتامين E در ارتباط با راديکال هاي آزاد حاصله از متابوليسم تعميم داده شده است(Sahin و همکاران، 2002).
2-1-6-1- 4- ويتامين 3K
ويتامين 3K عامل عمده در انعقاد خون و ساخت پروتئين استخوان (جهت كلسيفيكاسيون ماتريكس استخوان) مي‌باشد و نقش مهمي در انتقال الكترون و فسفريلاسيون اكسيداتيو دارد. ويتامين 3K كه به طور مصنوعي ساخته مي‌شود مي‌تواند تا حدي محلول در آب باشد. لذا نسبت به 1K و 2K داراي فعاليت بيشتري مي‌باشد. كمبود اين ويتامين باعث بروز خون ريزي‌هاي زير جلدي و كم خوني و هم چنين افزايش زمان انعقاد خون مي‌گردد. كاهش ميزان استئوكلسين استخوان ناشي از كمبود ويتامين K داراي علايم غير محسوس مي‌باشد. افزايش تلفات بعد از هچ در اثر خون ريزي و به هم خوردن متابوليسم استخوان در جنين تخم مرغ نيز از علايم كمبود ويتامين K است. در جیره غذایی طیور از این ویتامین به صورت پریمکس ویتامین 3K ( پودر مخلوط در خوراک) به منظور پیش گیری و درمان انواع سندروم های توام با خونریزی های زیر جلدی و خون ریزی های ناشی بیماری کوکسیدیوز در طیور و پیش گیری از بروز لکه های خونی در زرده تخم مرغ استفاده می شود. این ویتامین هم زمان با سولفانامیدها و کوکسیدیو استات ها نیز به کار می رود( قمریان، 1389).
2-1-6-1- 5- تيامين (ويتامين 1B)
شكل كوانزيمي فعال تيامين بنام پيروفسفات تيامين در تمام سلول‌هاي بدن فعاليت دارد. تيامين كوانزيم تمام دكربوكسيلاسيون‌هاي آنزيمي الفاكتو است. اين واكنش در متابوليسم كربوهيدرات‌ها، چربي‌ها و پروتئين‌ها براي توليد انرژي دخالت دارد(هاشمی، 1370 و افشار، 1386).
تيامين از طريق شركت در متابوليسم اشتها را تحريك مي‌كند و كمبود طولاني مدت موجب بي‌اشتهايي، اختلال در هضم و لاغري مي‌گردد(اوحدی نیا، 1368). كمبود بسياري ا
ز مواد غذايي ممكن است به از دست دادن اشتها منجر شود ولي كمبود تيامين شديد‌ترين اثر روي اشتهاي حيوان مي‌گذارد. كاهش اشتها و هم چنين ضعف عمومي ممكن است با نشانه‌هاي اختلالات عصبي در مرغ جوان همراه باشد(هاشمی، 1370 و افشار، 1386).
Scote و همكاران ( 1982)، اعلام داشتند كه در طيور بالغ پلي‌نورتيس پس از 3 هفته تغذيه جوجه‌ها با جيره‌اي كه كمبود ويتامين تيامين دارد، مشاهده مي‌گردد.
2-1-6-1- 6- ريبوفلاوين (ويتامين 2B)
ريبوفلاوين جزئي از بسياري از آنزيم‌هايي است كه در متابوليسم كربوهيدرات‌ها، چربي‌ها و پروتئين‌ها دخالت دارند. ريبوفلاوين بخشي از دو كوانزيم FAD و FMN است كه در انتقال الكترون‌ها در واكنش‌هاي اكسيداسيون و احياء بيولوژيكي نقش دارد. گزارش گردیده است كه اگر سطوح ريبوفلاوين كم باشد كارآمدي فرايند تنفس كاهش يافته و براي تأمين احتياجات انرژي 10 تا 15 درصد غذاي بيشتري نياز